SUV RESURSLARINI BOSHQARISH VA MUHOFAZA QILISH MASALALARI UCHUN YER OSTI SUVLARINI MATEMATIK MODELLASHTIRISH ASOSLARI

Maqola Yon paneli

HTML (ruscha) CERTIFICATE (ruscha)
Nashr etilgan: 21.10.2025
DOI: https://doi.org/10.70769/3030-3214.SRT.3.4.2025.4
Kalit so‘zlar:
yer osti suvlari, yer osti suvlarini modellashtirish, gidrogeologiya, matematik model, analitik usullar, sonli usullar, modelni kalibrlash, modelni tekshirish, suv resurslarini boshqarish, yer osti suvlarini muhofaza qilish

Maqolaning Asosiy Qismi

Jumaboyev, R.P.
Toshkent axborot texnologiyalari universiteti, Toshkent, O‘zbekiston

Annotatsiya

Yer osti suvlarini modellashtirish suv resurslarini boshqarish, ularni muhofaza qilish va tiklash bo‘yicha tadbirlarni bashorat qilish va rejalashtirishning samarali va ajralmas vositasidir. Modellar murakkab gidrogeologik tizimlarning soddalashtirilgan tavsifi bo‘lib, tadqiqotchilar va mutaxassislarga alohida jarayonlarni tahlil qilish yoki turli sharoitlarda tizimning kelajakdagi xatti-harakatlarini bashorat qilish imkonini beradi. Asosiy vazifa natijalarning aniqligi va ishonchliligini yo‘qotmasdan real tizimni soddalashtirishdan iborat. Noto‘g‘ri tuzilgan yoki noto‘g‘ri talqin qilingan model noto‘g‘ri xulosalarga va resurslarning behuda sarflanishiga olib kelishi mumkin. Shuning uchun modellashtirish maqsadlarini aniq belgilash va konseptual modelni to‘g‘ri tuzish muhim ahamiyatga ega. Gidrogeologik ma’lumotlarning to‘liqligi va ishonchliligi asosiy rol o‘ynaydi. Konseptual va sonli modellar ishlab chiqilgandan so‘ng, modelning haqiqiy sharoitlarga mos kelishiga ishonch hosil qilish imkonini beradigan kalibrlash va tekshirish muhim bosqich hisoblanadi. Ushbu maqolada yer osti suvlarini modellashtirishning asosiy bosqichlari va metodologiyasi har bir bosqichni tushuntirish bilan ko‘rib chiqiladi. Modellarning turli xillari va ularni yechish usullari qisqacha tavsiflangan, shuningdek, modellashtirish jarayonida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan odatiy qiyinchiliklar va xatolar haqida umumiy ma’lumot berilgan.

Yuklab olishlar

Yuklab olish ma’lumotlari hali mavjud emas.

Maqola Tafsilotlari

Son

Jild 3 № 4 (2025)

Bo‘lim

Ekologiya, mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi
Creative Commons License

Ushbu asar Creative Commons Attribution 4.0 Xalqaro Litsenziyasi asosida litsenziyalangan.

Ommaviy Litsenziya Shartlari
(Ochiq jurnal tizimlari (OJS) uchun)

O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligiga muvofiq quyidagi shartlar taqdim etiladi:

  1. Mualliflik huquqi:
    Chop etilgan maqolaning mualliflik huquqi muallif(lar)ga tegishli bo‘lib qoladi. Shu bilan birga, maqola OJS platformasida chop etilgandan so‘ng, uning kontenti Creative Commons (CC BY) litsenziyasi asosida tarqatiladi.

  2. Litsenziya turi:
    Ushbu maqola Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) litsenziyasi asosida tarqatiladi. Bu shuni anglatadiki, foydalanuvchilar ushbu maqolani quyidagi shartlarda qayta ishlatishlari, bo‘lishishlari va qayta ishlashlari mumkin:

    • Nusxa ko‘chirish va tarqatish: Maqola matni yoki uning qismlari nusxasi erkin tarqatilishi mumkin.
    • Iqtibos keltirish va tahlil qilish: Maqoladan qismlar iqtibos sifatida foydalanilishi mumkin.
    • Erkin foydalanish: Tadqiqot va o‘quv jarayonlari uchun maqoladan erkin foydalanish huquqi mavjud.
    • Muallifga havola qilish: Foydalanuvchilar maqola muallifini to‘g‘ri ko‘rsatishi va asl manbaga havola berishi lozim.

  3. Kommersiyaviy foydalanish:
    Ushbu maqoladan tijorat maqsadlarida foydalanishga ruxsat beriladi, ammo mualliflik va manbaga havola majburiy hisoblanadi.

  4. Hujjatni o‘zgartirish:
    Maqolaning matni yoki mazmunini o‘zgartirish, uni qayta ishlash mumkin, lekin har qanday o‘zgarishlar mualliflikka salbiy ta’sir ko‘rsatmasligi kerak.

  5. Mas’uliyat cheklovi:
    Muallif(lar) maqola tarkibidagi ma’lumotlarning to‘g‘riligiga javobgar bo‘lib, platforma tahririyati mazkur ma’lumotlardan foydalanish natijasida kelib chiqadigan har qanday zarar uchun javobgarlikni o‘z zimmasiga olmaydi.

  6. Ommaviy foydalanish majburiyatlari:
    Ushbu maqola mazmuni faqat qonuniy va axloqiy talablar asosida ishlatilishi kerak. Noqonuniy foydalanish qat’iyan man etiladi.

Izoh:
Mazkur litsenziya shartlari mualliflar va foydalanuvchilar o‘rtasida ochiq va shaffof foydalanishni ta’minlashga qaratilgan. Bu shartlarni qabul qilish orqali, siz maqola mazmunini Creative Commons litsenziyasiga muvofiq qayta ishlash va tarqatishga rozilik bildirasiz.

Havola: Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0)

Iqtibos keltirish tartibi

Jumaboyev, R. P. (2025). SUV RESURSLARINI BOSHQARISH VA MUHOFAZA QILISH MASALALARI UCHUN YER OSTI SUVLARINI MATEMATIK MODELLASHTIRISH ASOSLARI. Sanoatda Raqamli Texnologiyalar, 3(4). https://doi.org/10.70769/3030-3214.SRT.3.4.2025.4

Adabiyotlar ro‘yxati

[1] Bear, J. (1979). Hydraulics of groundwater. McGraw-Hill. Retrieved from https://archive.org/details/hydraulicsofground0000bear

[2] Reilly, T. E., & Harbaugh, A. W. (2004). Guidelines for evaluating ground-water flow models. U.S. Geological Survey. Retrieved from https://pubs.usgs.gov/sir/2004/5038 DOI: https://doi.org/10.3133/sir20045038

[3] Konikow, L. F., & Bredehoeft, J. D. (1992). Ground-water models cannot be validated. Advances in Water Resources. https://doi.org/10.1016/0309-1708(92)90008-X DOI: https://doi.org/10.1016/0309-1708(92)90033-X

[4] Franke, O. L., Reilly, T. E., & Bennett, G. D. (1987). Definition of boundary and initial conditions in the analysis of saturated ground-water flow systems. USGS Water-Resources Investigations Report 84–4369. Retrieved from https://pubs.usgs.gov/wri/1984/4369/report.pdf DOI: https://doi.org/10.3133/ofr84458

[5] Box, G. E. P., & Draper, N. R. (1987). Empirical model-building and response surfaces. John Wiley & Sons. Retrieved from https://archive.org/details/empiricalmodelbu0000boxg

[6] Olsthoorn, T. N. (1985). Aquifer management: Analytical and numerical methods. IAHS.

[7] Hill, M. C. (2006). Guidelines for effective model calibration. U.S. Geological Survey. Retrieved from https://pubs.usgs.gov/sir/2006/5079

[8] Жуманов, Ж. Х. (2008). Гидрогеологические расчёты подземных вод Узбекистана. Ташкент: Фан.

[9] Рахимов, Ш. А., & Юлдашев, Б. Б. (2014). Основы гидрогеологии: Учебное пособие. Ташкент: Университет.

[10] Юнусов, У. М., & Саидов, Н. К. (2011). Гидрогеология и инженерная геология Узбекистана. Ташкент: Узбекский научно-исследовательский институт геологии и минеральных ресурсов.

[11] Турсунов, С. Р. (2019). Рациональное использование подземных вод в условиях Узбекистана. Геоэкология, (3). Ташкент.

[12] Karimov, A. K., & Musaev, A. A. (2020). Математическое моделирование фильтрации подземных вод. Сборник трудов НИГМИ. Ташкент.

[13] Мирахмедов, Т. Д. (n.d.). Ресурсы и оценка запасов подземных вод. Retrieved from https://researchgate.net/publication/337293313_RESURSY_I_OCENKA_ZAPASOV_PODZEMNYH_VOD

[14] Холиқулов и др. (n.d.). Запасы подземных вод Узбекистана и их использование (на примере Чирчик-Ахангаранской долины). Retrieved from https://cyberleninka.ru/article/n/zapasy-podzemnyh-vod-uzbekistana-i-ih-ispolzovanie-na-primere-chirchik-ahangaranskoy-doliny/viewer